Zachowek – czym jest? Jak dochodzić zachowku w sądzie?

Czym jest zachowej?

Zachowek jest formą ochrony członków najbliższej rodziny zmarłego (spadkodawcy), którzy zostali pominięci w testamencie. Spadkodawca może bowiem według własnej woli rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci i wskazać jako spadkobiercę np. tylko jedno z dzieci. Nie oznacza to jednak, że spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie, nic się nie należy.

Jak stanowi bowiem art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

W klasycznej sytuacji oznacza to, że zdolna do pracy i pełnoletnia osoba powinna otrzymać ½ tego, co otrzymałaby, gdyby testamentu nie było.

Przykład:

Spadkodawca ma dwójkę dzieci oraz żonę. Przy dziedziczeniu z ustawy każdy otrzymałby udział spadkowy w wysokości 1/3 spadku. Jednakże spadkobierca sporządził testament, w którym spadkobiercami uczynił jedynie żonę i jedno z dzieci. W takiej sytuacji drugie dziecko ma roszczenie o zachowek w wysokości odpowiadającej 1/6 udziału w spadku.

Należy też odróżnić prawo do zachowku od roszczenia o zachowek. Roszczenie o zachowek wynika bowiem z prawa do zachowku. Zdarza się, że z prawa do zachowku wynikają inne roszczenia niż roszczenie o zapłatę.

Wysokość zachowku

Ustalanie wysokości zachowku często bywa skomplikowane. Aby ją określić, należy bowiem najpierw obliczyć tzw. substrat zachowku. W tym celu ustala się czystą wartość spadku, od której dolicza się wartość darowizn podlegających doliczeniu. Czysta wartość spadku stanowi zaś różnicę pomiędzy wartością praw należących do spadku (aktywami) a wartością długów spadkowych (pasywami). Następnie dolicza się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę, niezależnie ot tego, czy darowizny te były dokonane na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się zaś według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Tak określony substrat zachowku należy w dalszej kolejności pomnożyć przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik stanowi wysokość należnego zachowku

Co jeśli nie zostałem uwzględniony w testamencie, lecz za życia otrzymałem od spadkodawcy darowiznę?

W takiej sytuacji należy sprawdzić, czy darowizna ta pokrywa zachowek. Jeżeli bowiem według wyliczeń wychodzi, że uprawniony do zachowku powinien otrzymać tytułem zachowku np. kwotę 50.000 zł, lecz za życia spadkodawcy otrzymał mieszkanie o wartości 200.000 zł, to jego zachowek został w pełni pokryty. Jeżeli zaś wartość darowizny wynosiłaby 20.000 zł, to mógłby domagać się wyrównania zachowku do kwoty 50.000 zł.

Jak domagać się zachowku?

Jeżeli zobowiązany do zapłaty zachowku spadkobierca nie chce tego uczynić w drodze polubownej, należy wnieść do sądu pozew o zachowek (pozew o zapłatę zachowku). W zależności od wysokości dochodzonej kwoty właściwy może być albo sąd rejonowy albo sąd okręgowy (jeżeli domagamy się powyżej 75.000,00 zł).

W jakim terminie należy wystąpić do sądu?

Bardzo często zdarza się, że uprawnieni do zachowku „przypominają” sobie o takiej możliwości zbyt późno. Należy jednak pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat licząc – co do zasady – od dnia ogłoszenia testamentu. Nie oznacza to co prawda, że po 5 latach roszczenie to nie istnieje, lecz zobowiązany do zapłaty zachowku może skutecznie uchylić się od obowiązku zapłaty powołując się na przedawnienie.

Czy spadkobierca może pozbawić mnie prawa do zachowku?

Tak. Pozbawieniu prawa do zachowku służy wydziedziczenie. Trzeba pamiętać, że wydziedziczenie nie oznacza – jak uważa wiele osób – nieuwzględnienia członka bliskiej rodziny w testamencie. Wydziedziczenie jest właśnie pozbawieniem prawa do zachowku. Spadkodawca może więc w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

  • wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  • uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Masz pytania? Zadzwoń!
adwokat Wojciech Luty – + 48 694 491 095

Steidler, Luty, Adamski - Adwokaci i Radcowie Prawni - Kancelaria Kraków informuje, że świadcząc usługi korzysta z technologii przechowującej i uzyskującej dostęp do informacji w urządzeniu końcowym użytkownika, w szczególności z wykorzystaniem plików cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie.
zamknij