Upadłość konsumencka stanowi korzystną propozycję dla osób, które przestały regulować swoje zobowiązania. Często jest to najlepszy (choć ostateczny) sposób na odzyskanie płynności, spokoju i pozbycie się długów.
Pojęcie i istota upadłości konsumenckiej
W powszechnym rozumieniu upadłość rozumiana jest najczęściej dwojako – jako stan majątkowy niepozwalający na wywiązywanie się z bieżących zobowiązań, lub jako konsekwencje ogłoszenia jakiegoś podmiotu upadłym. Podczas gdy oba te rozumienia odzwierciedlają w pewien sposób z jednej strony wymogi, a z drugiej jeden z etapów ogłoszenia upadłości, polski system prawny, a w szczególności ustawa z dnia 29 lutego 2003 roku Prawo Upadłościowe, kreuje znaczenie prawne upadłości jako cywilnego postępowania sądowego, zmierzającego do stwierdzenia faktu niewypłacalności podmiotu oraz umorzenia jego zobowiązań, względnie określenia zasad wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnego dłużnika.
Upadłość konsumencka powyższą definicję zawęża o kryterium podmiotowe osoby dłużnika. Dotyczy zatem osoby konsumenta, przeciwstawionego osobie przedsiębiorcy w rozumieniu art. 431 Kodeksu cywilnego. Podstawowym założeniem stojącym za wprowadzeniem możliwości ogłoszenia upadłości wobec osób fizycznych nieprowadzących we własnym imieniu zorganizowanej działalności gospodarczej lub zarobkowej w sposób ciągły (art. 431 Kodeksu cywilnego w związku z art. 3 ustawy Prawo Przedsiębiorców) jest przeświadczenie o niemniejszym znaczeniu niewypłacalności pojedynczej osoby fizycznej, niż dużej spółki kapitałowej. Dotkliwość niewypłacalności dla tych podmiotów pozostaje bowiem często proporcjonalnie ta sama i tak samo często rzutuje na osoby z nimi związane.
Upadłość konsumencka jako odrębne postępowanie w ramach ogólnego postępowania upadłościowego regulowana jest przede wszystkim ustawą Prawo upadłościowe (art. 4911 i nast.) ze wsparciem przepisów Kodeksu cywilnego i postępowania cywilnego.
Dla kogo upadłość konsumencka?
Artykuł 4911 i następujące po nim przepisy Prawa upadłościowego dotyczą postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Ust. 1 art. 4911 ustawy precyzuje, że chodzi o osoby fizyczne, których upadłości nie można ogłosić zgodnie z art. 5 – 9b, a zatem na drodze ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy. Upadłość konsumencka zatem zgodnie z art. 4911 i art. 5 ustawy dotyczy osób fizycznych niebędących ani przedsiębiorcami w myśl Kodeksu cywilnego, ani wspólnikami osobowych spółek handlowych, ponoszącymi odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczeń, ani wspólnikami spółki partnerskiej, której wspólnicy w domyśle wykonują wolne zawody, są więc przedsiębiorcami w rozumieniu Kodeksu cywilnego.
Czy można ogłosić upadłość po zamknięciu firmy
Zgodnie z aktualnymi przepisami osoba prowadząca działalność gospodarczą może ogłosić upadłość konsumencką, ale warunkiem jest uprzednie zaprzestanie prowadzenie przez nią działalności (wykreślenie firmy).
Wniosek o upadłość konsumencką dłużnika może złożyć także wierzyciel
Warto nadmienić, że również wobec osoby fizycznej, która niegdyś była przedsiębiorcą może być prowadzone postępowanie upadłościowe według przepisów o upadłości konsumenckiej, jeżeli w okresie roku od wykreślenia jej działalności z rejestru CEIDG wniosek o ogłoszenie upadłości zgłosi jej wierzyciel, nawet gdyby wierzytelność powstała w związku z prowadzonym przez dłużnika przedsiębiorstwem (art. 8 ustawy). To samo dotyczy osób fizycznych, które nie dopełniły obowiązku rejestracji w CEIDG, w przypadku wniosku wierzyciela w terminie roku od faktycznego zaprzestania przez nią działalności gospodarczej. Te dwa rozwiązania stanowią wyjątek od wyrażonej w art. 4912 zasady legitymacji dłużnika do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i wprowadzają w tym zakresie model mieszany, przyznając ograniczoną materialnoprawnym terminem ochronę wierzyciela osoby fizycznej, która przed złożeniem przez wierzyciela wniosku o ogłoszenie upadłości zaprzestała działalności gospodarczej lub zawodowej. Celem powyższego jest oczywiście umożliwienie wierzycielowi wyegzekwowanie swego roszczenia pomimo niewypłacalności jego kontrahenta, który zaprzestał prowadzenia swojego interesu.
W literaturze zwraca się uwagę na kilka wątpliwości związanych z podmiotowym zakresem stosowania przepisów o upadłości konsumenckiej z uwagi na szeroko określenie tego zakresu w sposób negatywny. Pierwsza z nich dotyczy osób fizycznych, które zawiesiły swoją działalność gospodarczą zgodnie z art. 22 ust. 1 Prawa przedsiębiorców. Wskazuje jednak, że zawieszenie działalności gospodarczej nie pozbawia osoby fizycznej jej statusu przedsiębiorcy, a jedynie ogranicza zakres tej działalności, co potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego. Osoby takie jako konsumenci zatem traktowani być nie powinni (Filipiak Patryk (red.), Hrycaj Anna (red.), Upadłość konsumencka. Komentarz).
Warunki ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Tak samo jak w przypadku przedsiębiorców, ogłoszenie upadłości względem osoby fizycznej niebędącej przedsiębiorcą może nastąpić tylko wówczas, gdy stała się ona jako dłużnik niewypłacalna, tj. utraciła zdolność do wywiązywania się z wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 10 i 11 ust. 1 ustawy). Domniemywa się, że przesłanka niewypłacalności spełniona jest gdy opóźnienie w wywiązaniu się z zobowiązania przekracza 3 miesiące. Domniemanie to jest oczywiście obalalne, i ciężar udowodnienia stanu rzeczy odmiennego niż wynikającego z domniemania spoczywać będzie na tym uczestniku postępowania, który ów odmienny stan rzeczy podnosi jako argument w sprawie.
Do dnia 24 marca 2020 roku osoba chcąca ogłosić upadłość konsumencka musiała wykazać, że nie doprowadziła się do niewypłacalności w sposób umyślny lub na skutek rżącej niedbałości. W przypadku osób wcześniej prowadzących działalność gospodarczą badane było także, czy taki przedsiębiorca nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości wbrew ciążącego na nim obowiązkowi.
Po nowelizacji przepisów ustawy Prawo upadłościowe ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest znacznie prostsze. Obecnie sąd bada głównie, czy wnioskodawca jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej i czy jest niewypłacalny.
Jakie są skutki upadłości konsumenckiej?
Podstawowym celem upadłości konsumenckiej jest umorzenie części lub nawet całości zadłużenia. Po przeprowadzenie postępowania upadłościowego sąd może bowiem umorzyć w całości zobowiązania upadłego albo też umorzyć je w części ustalając plan spłat.
W postanowieniu o ustaleniu planu spłat sąd:
- wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty;
- dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości;
- ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
- określa, w jakim zakresie i okresie, nie dłuższym niż 36 miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.
Nie ulega wątpliwości, że dzięki upadłości konsumenckiej dłużnik zazwyczaj odzyskuje też spokój psychiczny oraz może niejako „zacząć na nowo”.
Autorzy artykułu:
Andrzej Brückman de Renstrom
Wojciech Luty
Bibliografia:
Filipiak Patryk (red.), Hrycaj Anna (red.), Upadłość konsumencka. Komentarz 2) Witosz Aleksander Jerzy (red.), Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. II